พยาธิเส้นด้ายหรือพยาธิเข็มหมุด เป็นพยาธิตัวกลมชนิดหนึ่งมีลักษณะคล้ายเส้นด้าย มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า เอนเทอโรเบียสเวอร์มิคูลาริส (Enterobius vermicularis) ตัวเมียยาวประมาณ 1 ซม. ตัวผู้ยาวประมาณ 0.3 ซม. พยาธิตัวแก่มักอาศัยอยู่ในลำไส้ของคนและตัวเมียที่ถูกผสมแล้วจะออกมาวางไข่ที่ก้นของผู้ป่วยในเวลากลางคืนทำให้รู้สึกคันก้นมาก หรืออาจออกมาวางไข่ที่ปากช่องคลอดของผู้หญิงทำให้คันช่องคลอดได้ ภายใน 6 ชั่วโมงไข่พยาธิจะฟักเป็นตัวอ่อนและกลับเข้าไปในลำไส้เจริญเป็นตัวแก่ต่อไป
ไข่พยาธิมักจะติดที่ซอกเล็บหรือปลายนิ้วเมื่อผู้ป่วยเกาที่ก้น และกลืนเอาไข่พยาธิลงไปเมื่อกินอาหาร โดยการใช้มือจับอาหาร หรือในเด็กที่ชอบกัดเล็บหรือดูดนิ้วเล่น ไข่พยาธิก็จะเจริญเป็นตัวแก่อยู่ในลำไส้
การกลืนไข่หรือตัวอ่อนที่เปื้อนมือของผู้ป่วยเองมักเป็นการติดต่อของโรคนี้ เช่น เด็กที่ชอบอมมือหรือกัดเล็บตัวเองเล่น หรือการกินข้าวด้วยการเปิบด้วยมือ หรืออาจติดโรคนี้ได้ด้วยการสัมผัสถูกมือของผู้ที่มีพยาธิอยู่ก่อนแล้วกลืนเอาไข่หรือตัวอ่อนจากมือที่เปื้อนเข้าไปอีกทอดหนึ่ง ในบางครั้งตามเก้าอี้ ที่นอน เสื้อผ้า ฝุ่นละออง ก็อาจมีไข่พยาธิหรือตัวอ่อนปนเปื้อนอยู่ก็ได้ และเมื่อไปสัมผัสและมีการปนเปื้อนที่มือ อาหาร น้ำดื่ม และกลืนเอาไข่พยาธิเข้าไปก็จะทำให้เป็นโรคนี้ได้
โรคนี้ถือเป็นโรคพยาธิที่พบได้บ่อยมากชนิดหนึ่ง หากมีผู้ป่วยในบ้านเพียงคนเดียวจะสามารถแพร่กระจายไปสู่คนอื่นได้อย่างรวดเร็ว จึงมักเป็นพร้อมๆ กันหลายคนในครอบครัว หรือในโรงเรียน
โรคนี้มีโอกาสติดจากกันได้ง่าย จึงมักมีผู้ที่เป็นๆ หายๆ บ่อย และการติดโรคนี้จะค่อยๆ ลดน้อยลง เมื่อเด็กโตขึ้น รู้จักรักษาความสะอาด และมีสุขนิสัยที่ดีขึ้น จึงมักพบโรคนี้ในเด็กได้มากกว่าพบในผู้ใหญ่ แต่โรคนี้ก็ไม่ได้ทำให้เกิดโทษร้ายแรงหรือโรคแทรกซ้อนแต่อย่างใด
อาการ
ผู้ป่วยจะมีอาการคันก้นมากในเวลากลางคืน หรืออาจคันที่ช่องคลอดด้วยในเด็กผู้หญิง ผู้ป่วยอาจนอนไม่หลับเพราะคันก้นมาก บางครั้งอาจพบตัวพยาธิมีลักษณะคล้ายเส้นด้ายเล็กๆ สีขาวเมื่อเอาไฟฉายส่องดูที่ปากทวารหนัก
การใช้สก็อตเทปแปะที่ปากทวารหนักแล้วนำมาปิดลงบนแผ่นกระจกใสแล้วส่องดูด้วยกล้องจุลทรรศน์จะสามารถตรวจหาไข่พยาธิได้
การรักษา
1. ให้กินยาถ่ายพยาธิ เช่น มีเบนดาโซล หรืออัลเบนดาโซล และในอีก 1 สัปดาห์ควรกินซ้ำอีกครั้ง และควรรักษาทุกคนในบ้านไปพร้อมๆ กันด้วย
2. ควรนำกางเกงใน ชุดนอน และผ้าปูที่นอนไปต้มให้สะอาดระหวางการรักษา
ข้อแนะนำ
โรคนี้อาจเป็นแบบเรื้อรังทำให้รู้สึกรำคาญ นอนไม่หลับ แต่ไม่มีอันตรายแต่อย่างใด เมื่อโตขึ้นจะค่อยๆ หายไปได้เองจากการมีสุขนิสัยที่ดีขึ้น
การป้องกัน
ผู้ป่วยควรปฏิบัติตัวดังนี้เพื่อป้องกันการติดโรคนี้ซ้ำๆ
1. ควรตัดเล็บให้สั้นเสมอ
2. ก่อนกินอาหารและหลังจากถ่ายอุจจาระควรล้างมือให้สะอาดทุกครั้ง
3. ผ้าปูที่นอน เสื้อผ้า ควรซักล้างให้สะอาดอยู่เสมอ