เนื้องอกรังไข่(Ovarian tumor)
ถุงน้ำรังไข่(Ovarian cyst)
เป็นภาวะที่อาจเกิดในเนื้อรังไข่หรืออยู่บนผิวของรังไข่ก็ได้ หรืออาจเป็นก้อนยื่นออกจากรังไข่โดยมีก้านเชื่อมติดกับรังไข่ พบภาวะนี้ได้ในผู้หญิงทุกวัย แต่พบมากในหญิงวัยเจริญพันธุ์ ส่วนใหญ่จะเป็นชนิดที่ไม่ร้ายแรง แต่ที่เป็นมะเร็งรังไข่ซึ่งมักพบในผู้หญิงอายุมากกว่า 50 ปีพบได้เป็นส่วนน้อย
สาเหตุ
เกิดจากการแบ่งตัวเจริญอย่างผิดปกติของเซลล์รังไข่จนกลายเป็นก้อนเนื้องอก หรือถุงน้ำขึ้น มักเกิดขึ้นโดยไม่ทราบสาเหตุ
ถุงน้ำชนิดที่พบบ่อยซึ่งเป็นผลที่เกิดจากกระบวนการตกไข่ ได้แก่ follicular cyst และ corpus luteum cyst คือ ฟอลลิเคิลหรือถุงไข่โดยปกติจะถูกฮอร์โมนแอลเอชกระตุ้นให้เจริญจนสุกแล้วแตกออกปล่อยไข่ออกมาจากรังไข่เกิดการเจริญผิดปกติ ไม่มีการตกไข่จนทำให้กลายเป็นถุงน้ำขึ้นมา ส่วน corpus luteum cyst ซึ่งเป็นฟอลลิเคิลระยะหลังจากที่แตกและปล่อยไข่ออกมาแล้วและมีหน้าที่สร้างฮอร์โมนเอสโทรเจนและโพรเจสเทอโรนเกิดการอุดตันที่รูแตกทำให้มีน้ำสะสมอยู่ภายในกลายเป็นถุงน้ำ ซึ่งถุงน้ำทั้งสองชนิดนี้ เรียกว่า ถุงน้ำสรีระ มีขนาดประมาณ 5-6 ซม. มักจะค่อยฝ่อตัวและหายไปเองภายใน 1-3 เดือน
ส่วน dermoid cyst เกิดจากเซลล์ไข่ที่สามารถเจริญเป็นเนื้อเยื่อทุกชนิด เป็นความผิดปกติมาแต่กำเนิด มักพบถุงน้ำชนิดนี้ในหญิงอายุน้อยกว่า 20 ปี ลักษณะถุงน้ำจะเป็นถุงหุ้มผนังหนามีสารข้นๆ สีเหลืองอยู่ภายใน ซึ่งประกอบด้วย ไขมัน ฟัน กระดูก และผม อาจงอกออกนอกรังไข่โดยมีก้านเชื่อมซึ่งสามารถเกิดการบิดขั้วได้ ส่วนใหญ่จะเป็นชนิดที่ไม่อันตราย ที่อาจกลายเป็นมะเร็วพบได้เป็นส่วนน้อย
ส่วน cystadenoma เกิดขึ้นโดยไม่ทราบสาเหตุจากเซลล์เยื่อหุ้มรังไข่ อาจมีน้ำใสหรือเมือกข้นบรรจุอยู่ภายใน มีขนาดประมาณ 60 ซม. อาจเกิดการบิดขั้วจากการที่มีก้านเชื่อมต่อกับรังไข่ได้ หรืออาจกลายเป็นมะเร็งตามมาได้ในบางราย
อาการ
มักไม่พบว่ามีอาการแสดงในส่วนใหญ่ แต่ก็อาจมีอาการแน่ท้อง รู้สึกปวดหน่วงๆ ในท้องน้อย หรือมีอาการปวดเฉียบขณะร่วมเพศหรือถ่ายอุจจาระได้ในบางราย
อาจมีอาการปวดท้องฉับพลันรุนแรงได้ได้ถ้าถุงน้ำแตก หรือมีเลือดออกเข้าไปในถุงน้ำหรือช่องท้อง
อาจเกิดการบิดขั้วกะทันหันทำให้เกิดอาการปวดท้องฉับพลันรุนแรง เรียกว่า เนื้องอก/ถุงน้ำรังไข่ชนิดบิดขั้ว เกิดขึ้นได้ในรายที่มีก้านเชื่อมต่อกับรังไข่
อาจทำให้เกิดการเสียสมดุลของระบบฮอร์โมน ทำให้มีอาการประจำเดือนผิดปกติ เช่น ประจำเดือนมาไม่สม่ำเสมอหรือออกมากกว่าปกติได้ หรือมีเลือดออกจากช่องคลอดในหญิงหลังวัยหมดประจำเดือนได้หากเป็นเนื้องอกหรือถุงน้ำที่มีการสร้างฮอร์โมน
ภาวะแทรกซ้อน
อาจเกิดอันตรายได้จากการที่เนื้องอกหรือถุงน้ำที่เป็นก้อนโตไปกดเบียดกระเพาะปัสสาวะ ทวารหนัก ถุงน้ำอาจแตก เลือดออก หรือมีการบิดขั้วทำให้ปวดท้องฉับพลันรุนแรง ตกเลือดภายในและอาจมีเยื่อบุช่องท้องอักเสบจากเคมีได้
การรักษา
ถ้ามีอาการปวดท้องรุนแรงหรือสงสัยว่าจะเกิดโรคควรรีบนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลทันที แพทย์มักจะทำการตรวจวินิจฉัยด้วยการตรวจอัลตราซาวนด์ เอกซเรย์คอมพิวเตอร์ ใช้กล้องส่องตรวจช่องท้อง หรืออาจทำการตรวจระดับ cancer antigen 125 ในเลือดในรายที่ต้องการแยกสาเหตุของมะเร็งรังไข่
แพทย์จะนัดผู้ป่วยมาตรวจดูอาการเป็นระยะๆ โดยไม่ต้องให้การรักษาในรายที่ถุงน้ำมีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางต่ำกว่า 5 ซม. และไม่มีอาการปวดท้องมาก และจะค่อยๆ หายไปได้เองภายใน 1-3 เดือนถ้าเป็นถุงน้ำสรีระ และควรให้การรักษาด้วยการผ่าตัดถ้าก้อนมีขนาดโต 5 ซม.ขึ้นไป หรือมีอาการปวดท้องมาก หรือสงสัยว่าเป็นมะเร็งรังไข่ แพทย์อาจต้องผ่าตัดฉุกเฉินในรายที่มีภาวะแทรกซ้อนรุนแรง เช่น ตกเลือดมาก เยื่อบุช่องท้องอักเสบ เป็นต้น
ข้อแนะนำ
อาจมีอาการปวดท้องรุนแรงแบบเดียวกับถุงน้ำรังไข่ชนิดบิดขั้วได้เช่นกันในมะเร็งรังไข่ที่มีก้านต่อกับรังไข่ อาจต้องทำการตรวจชิ้นเนื้อเพื่อแยกแยะสาเหตุให้ชัดเจนก่อนทำการผ่าตัด เช่น ถ้าเป็นมะเร็งรังไข่ก็จะทำการผ่าตัดรังไข่และท่อรังไข่ออกไปด้วยร่วมกับการให้เคมีบำบัด