มะเร็งตับเป็นโรคมะเร็งที่พบมากในผู้ชายไทย สามารถพบได้ในทุกวัยแต่พบในผู้ชายมากกว่าผู้หญิง 2-3 เท่า มักเกิดในช่วงอายุ 30-70 ปี
มะเร็งตับแบ่งเป็น 2 ชนิดคือ
1. มะเร็งเซลล์ตับ(hepatoma/hepatocellular carcinoma/HCC) เกิดกับเซลล์เนื้อตับพบได้ในทุกภาคของประเทศ มักพบในผู้ป่วยตับแข็ง ผู้ที่ดื่มแอลกอฮอล์จัด ผู้มีประวัติบุคคลในครอบครัวเป็นมะเร็งตับ ผู้ติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบีหรือซีทั้งที่เป็นพาหะและผู้ป่วยตับอักเสบเรื้อรัง
2. มะเร็งท่อน้ำดี(cholangiocarcinoma/CCC) เป็นมะเร็งจากเซลล์บุภายในท่อน้ำดีที่อยู่ในตับ มักพบเกิดร่วมกับโรคพยาธิใบไม้ตับ พบเป็นโรคนี้ได้มากในภาคอีสาน
โรคพยาธิใบไม้ตับ(opisthorchiasis) มักพบในบุคคลที่นิยมกินปลาดิบๆ และปลาร้า พบเป็นกันมากในภาคเหนือและภาคอีสาน
สาเหตุ
มะเร็งเซลล์ตับ มีสาเหตุสัมพันธ์กับการติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบีและซี ตับแข็ง ดื่มแอลกอฮอล์จัด สารอะฟลาท็อกซินเป็นสารพิษที่เกิดจากเชื้อรา ชื่อ Aspergillus flavus ที่ปนเปื้อนอยู่ในถั่วลิสง ข้าวโพด ข้าวกล้อง ข้าวซ้อมมือ พริกแห้ง หัวหอม กระเทียม องุ่นแห้ง ปลาตากแห้ง มันสำปะหลัง แหนม เต้าเจี้ยว เต้าหู้ยี้ เป็นต้น ซึ่งเป็นสาเหตุสำคัญต่อการเกิดโรคนี้ และยังเป็นตัวเสริมให้เกิดมะเร็งเซลล์ตับในผู้ที่ติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบีอีกด้วย
มะเร็งท่อน้ำดี มีความสัมพันธ์กับสารไนโตรซามีน(nitrosamine) ซึ่งเป็นสารพิษในอาหารพวกโปรตีนหมัก เนื้อสัตว์ที่ผสมดินประสิว อาหารรมควัน และโรคพยาธิใบไม้ตับ
โรคพยาธิใบไม้ตับ พยาธิใบไม้ตับเป็นพยาธิที่มักอาศัยอยู่ในปลาตามหนองบึง เมื่อคนกินอาหารจากแหล่งนี้เป็นดิบๆ ที่มีพยาธิเข้าไป ตัวอ่อนของพยาธิก็จะเข้าไปอยู่ในตับอย่างถาวรทำให้ตับเกิดการอักเสบและมีความผิดปกติ พยาธิใบไม้ตับสามารถอยู่ในร่างกายของคนได้นานถึง 25 ปี และโรคนี้มีความสัมพันธ์ใกล้ชิดกับโรคมะเร็งท่อน้ำดี
วงจรชีวิตของพยาธิ พยาธิตัวแก่ที่อาศัยอยู่ในคน สุนัขหรือแมว จะออกไข่ปนมากับน้ำดีเข้าไปสู่ลำไส้เล็ก และปนมากับอุจจาระ หากถ่ายอุจจาระในแม่น้ำลำคลองไข่พยาธิก็จะถูกสัตว์น้ำกินและฟักเป็นตัวอ่อน เมื่อคนรับประทานสัตว์น้ำที่มีพยาธิเข้าไปก็จะไปเจริญเติบโตในตับอีก
อาการ
มะเร็งตับ ไม่มีอาการแสดงใดๆ ในระยะแรก แต่เมื่อมะเร็งลุกลามมากขึ้นก็จะมีอาการอ่อนเพลีย เบื่ออาหาร น้ำหนักตัวลด จุกเสียดท้องคล้ายอาหารไม่ย่อย หรือปวดเสียวชายโครงขวาโดยไม่มีอาการอื่นชัดเจนมักเป็นอยู่ประมาณสัปดาห์หรือเป็นเดือนในบางครั้งผู้ป่วยอาจเข้าใจผิดคิดว่าเป็นอาการปวดชายโครงหรืออาหารไม่ย่อยเท่านั้น
เมื่อก้อนมะเร็งโตขึ้น จะเกิดมีอาการอ่อนเพลียมาก แน่นอึดอัดที่ลิ้นปี่ ปวดใต้ชายโครงขวาอาจร้าวไปจนถึงหัวไหล่ขวาหรือใต้สะบักขวา เบื่ออาหารมากขึ้น น้ำหนักลดอย่างรวดเร็วจนผิดสังเกต
อาจคลำได้ก้อนที่ใต้ชายโครงขวา ท้องบวม เท้าบวม ตัวเหลือง ปัสสาวะเหลืองเข้ม อาจมีไข้ต่ำๆ ร่วมด้วย
ในรายที่มีภาวะอุดกั้นของทางเดินน้ำดี จะเกิดอาการตาและตัวเหลืองจัด อุจจาระสีซีด คันตามตัว
อาจมีอาการอาเจียนเป็นเลือดในรายที่มีภาวะตับแข็งระยะสุดท้ายร่วมด้วย
โรคพยาธิใบไม้ตับ ในระยะแรกอาจมีเพียงอาการท้องอืดเฟ้อคล้ายอาหารไม่ย่อย ร้อนบริเวณชายโครงขวาหรือยอดอก หรืออาจไม่มีอาการแสดงใดๆ เลยก็ได้ เมื่อตรวจอุจจาระจะพบมีไข่พยาธิใบไม้ตับ
หากเป็นโรคพยาธิใบไม้ตับแล้วปล่อยไว้จนเลยวัยกลางคนโดยไม่ได้รับการรักษาก็จะเกิดอาการรุนแรงขึ้น ผู้ป่วยจะเกิดภาวะแทรกซ้อนจากท่อน้ำดีอักเสบ คือ มีไข้ ดีซ่าน ปวดลิ้นปี่ ปวดใต้ชายโครงขวา อาจเป็นๆ หายๆ หรือเป็นอย่างต่อเนื่อง
เมื่อผู้ป่วยมีภาวะแทรกซ้อนจากโรคมะเร็งของเซลล์ท่อน้ำดีก็จะมีอาการของมะเร็งตับในระยะสุดท้าย คือจะมีอาการเบื่ออาหาร อ่อนเพลีย ดีซ่าน ท้องมาน น้ำหนักตัวลดลงอย่างรวดเร็ว
สิ่งตรวจพบ
มะเร็งตับ อาจมีอาการไข้ต่ำๆ ดีซ่าน ท้องมาน เท้าบวม ผอม มักตรวจพบตับโตโดยคลำได้ก้อนแข็งผิวขรุขระที่บริเวณใต้ชายโครงขวา
มักตรวจพบจุดแดงรูปแมงมุม ฝ่ามือแดงผิดปกติในรายที่มีโรคตับแข็งร่วมด้วย
โรคพยาธิใบไม้ตับ มักตรวจพบอาการไข้ ตับโตและกดเจ็บ ดีซ่าน
ภาวะแทรกซ้อน
มะเร็งตับ อาจทำให้มีอาการเจ็บปวดรุนแรง หายใจลำบาก และความผิดปกติจากการแพร่กระจายของมะเร็งไปสู่อวัยวะนั้นๆ เช่น อาการผิดปกติทางสมอง ปวดกระดูกสันหลัง เป็นต้น
อาจทำให้มีเลือดออกในช่องท้องจากการแตกของก้อนมะเร็ง ตับถูกทำลายไม่สามารถผลิตกลูโคสออกมาในกระแสเลือดได้จากภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ มักเกิดภาวะแทรกซ้อนร้ายแรงของโรคตับแข็งในรายที่มีตับแข็งร่วมด้วย
การรักษา
มะเร็งตับ หากสงสัยว่าจะเกิดโรคควรไปตรวจเลือดเพื่อหาระดับของสารแอลฟาฟีโตโปรตีน อัลตราซาวนด์ สแกนตับ ตรวจชิ้นเนื้อตับ เอกซเรย์คอมพิวเตอร์หรือถ่ายภาพด้วยคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า
ทำการรักษาด้วยการผ่าตัดเอาก้อนมะเร็งออก หรือปลูกถ่ายตับถ้าพบว่าเป็นมะเร็งตับในระยะเริ่มแรกเพื่อชีวิตที่ยืนยาวขึ้นหรืออาจหายขาดได้
ผู้ป่วยมักเสียชีวิตภายใน 6 เดือนหรือ 1 ปีโดยเฉลี่ยถ้าพบมะเร็งตับระยะสุดท้ายโดยไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ การรักษาในระยะนี้เป็นแต่เพียงเพื่อหยุดยั้งเซลล์มะเร็ง เช่น การบำบัดด้วยเคมี ฉายรังสี ฉีดยาฆ่ามะเร็งและสารอุดตันเข้าหลอดเลือดแดงไปเลี้ยงก้อนมะเร็งให้ยุบลง การฉีดแอลกอฮอล์ผ่านทางผิวหนังเข้าก้อนมะเร็ง อิมมูนบำบัด ฮอร์โมนบำบัด หรือให้การรักษาแบบประคับประคองตามอาการเพื่อลดอันตรายและเพื่อคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น เช่น ให้ยาบรรเทาปวด ให้เลือด การใส่ท่อระบายน้ำดีเพื่อบรรเทาดีซ่านและอาการคัน เป็นต้น
โรคพยาธิใบไม้ตับ หากไม่แน่ใจหรือสงสัยว่าจะเกิดโรคควรไปโรงพยาบาลเพื่อตรวจอุจจาระ ตรวจเลือด เอกซเรย์ อัลตราซาวนด์ สแกนตับหรือตรวจพิเศษอื่นๆ
หากยังไม่มีโรคมะเร็งแทรกซ้อน ให้ใช้ยากำจัดพยาธิใบไม้ตับ เช่น พราซิควานเทล อัลเบนดาโซล เป็นต้น
ข้อแนะนำ
1. สามารถตรวจหามะเร็งตับในระยะเริ่มแรกได้ด้วยการเจาะเลือดหาสารแอลฟาฟีโตโปรตีน ในผู้ที่เสี่ยงต่อการเป็นโรคสูง เช่น ผู้ป่วยโรคตับแข็ง ตับอักเสบจากไวรัสชนิดบีหรือซีเรื้อรัง หรือผู้ที่เป็นพาหะ โดยควรตรวจเลือดและอัลตราซาวนด์เป็นระยะๆ ทุก 3-6 เดือน
2. ผู้ป่วยควรได้รับการดูแลรักษาตามคำแนะนำของแพทย์ แม้จะพบว่าเป็นมะเร็งตับระยะสุดท้ายที่ไม่สามารถรักษาให้หายและมีชีวิตยืนยาวได้ ผู้ป่วยควรได้รับกำลังใจจากญาติหรือครอบครัวเพื่อส่งเสริมให้มีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น
การป้องกัน
มะเร็งตับ ป้องกันโดย
1. ไม่ดื่มแอลกอฮอล์จัดเนื่องจากในผู้ที่เป็นตับแข็งอาจกลายเป็นมะเร็งตับได้ และควรงดดื่มโดยเด็ดขาดหากพบว่าเป็นพาหะของเชื้อไวรัสตับอักเสบชนิดบีหรือซี
2. ไม่กินปลาน้ำจืดแบบดิบๆ
3. หลีกเลี่ยงอาหารที่มีสารอะฟลาท็อกซิน เพราะสารนี้ไม่สามารถทำลายได้แม้จะปรุงด้วยความร้อน
4. หลีกเลี่ยงอาหารที่มีสารไนโตรซามีนซึ่งมีในอาหารพวกโปรตีนหมักดอง รมควัน เนื้อสัตว์ที่ผสมดินประสิว ควรทำให้สุกเพื่อทำลายสารนี้หากต้องการรับประทาน
5. ฉีดวัคซีนป้องกันโรคตับอักเสบบีจากไวรัสบีตั้งแต่แรกเกิด หรือเมื่อตรวจไม่พบการติดเชื้อไวรัสชนิดนี้
6. ควรรักษาให้หายขาดหากพบว่าเป็นโรคพยาธิใบไม้ตับ
โรคพยาธิใบไม้ตับ ป้องกันได้ด้วยการไม่กินปลาน้ำจืดแบบดิบๆ ถ่ายอุจจาระในส้วมที่ถูกสุขลักษณะ มีสุขนิสัยในการดำรงชีวิตที่ดี แม้ในปัจจุบันจะมียาใช้ฆ่าพยาธิใบไม้ตับแล้วก็ตาม