ฝีในคัมภีร์ไพจิตรมหาวงศ์

ฝียอดเดียว แผนหงาย(ด้านหน้า)
ฝียอดเดียวเกิดในเดือน 5-6-7-8-9-10 จัดอยู่ในประเภทวิทราธิโรค(โรคที่เกิดการทำลาย) อาการมีต่างๆ กันไป บางทีกระทำให้ร้อน บางทีกระทำให้หนาว บางทีให้คุ้มคลั่ง หาสติมิได้ ให้ขนชูชันและเนื้อเต้น ให้จักษุแดงเป็นสายโลหิตเกิดเพื่อดีลมเสมหะระคนกัน มักขึ้นในคอก็ดี นอกคอก็ดี เกิดในต้นคางก็ดี ต้นหูก็ดี ในรักแร้ก็ดี ขึ้นไหล่และอกก็ดี ขึ้นซ้ายตัวเมีย ขึ้นขวาตัวผู้ ถ้าน้ำแดงเกิดเพื่อดีและโลหิต ถ้าน้ำเหลืองเกิดเพื่อลม ถ้าน้ำขาวเกิดเพื่อเสมหะ มีอาการและประเภทต่างๆ กัน

ฝียอดเดียวในรูปแผนคว่ำ(ด้านหลัง)
ฝียอดเดียวเกิดในเดือน 11-12 เดือน 1-2-3-4 มีอาการต่างๆ กัน บางทีให้จับเชื่อมมึน บางทีให้ร้อนกระหายน้ำ หอบสะอึก บางทีให้จุกเสียด บางทีให้ชักเท้ากำมือสั่น บางทีให้ปวดแสบร้อนเป็นกำลังบังเกิดเพื่อลม น้ำเหลือง กำเดา ระคนกัน มักขึ้นกระหม่อมและกำด้นแลสันหลัง ผื่นขึ้นเล็กใหญ่ก็ดี และขึ้นขาทั้งสองก็ดี ขึ้นในซอก ในรักแร้และไหล่ทั้ง 2 ก็ดี มีอาการและประเภทต่างๆ

จะเรียกชื่อฝีพวกนี้กันไปต่างๆ ฝีชนิดนี้ไม่ร้ายแรงเท่ากลุ่มฝีดาษ ในตำรับยายืนยันว่ามีการรักษาให้หายหรืออาจจะไม่หายก็ได้ เช่น

ฝีชื่อตะมอย
ขึ้นบริเวณกระหม่อม กำหนด 3 วัน ถ้าจะแก้ให้เอาเทียนดำ 1 เทียนขาว 1 ข่า 1 ขมิ้น 1 บดกับน้ำมะนาวใช้พอกรอบหัวฝี ส่วนยาที่ใช้พอกฝีชั้นนอกคือ ใบมะขาม 1 โคกกระออม 3 ใบกระเม็ง 1 ผักเม็ก 1 ตำรวมกันใช้พอก

ฝีชื่อมะเร็งดอกบุก
ขึ้นบริเวณคาง ท่านให้เอาส้มป่อย 1 ตำลึงใบแฉ่ 1 รำข้าวเหนียว 1 บดกับน้ำนำมาพอกหัวฝี

ฝีชื่อมะเร็งทามควาย
มักขึ้นที่ต้นคอ ให้เอาผักแว่น 1 ไคร้หางนาค 1 ชุมเห็ดใบมน 1 ใบส้มป่อย 1 ใบมะขาม 1 นำมาบดกับน้ำมะนาวใช้พอกที่หัวฝี

ฝีชื่อมะเร็งทามควาย
ที่ขึ้นคางข้างหน้า ให้เอาใบมะแว้งต้น 1 มะแว้งเครือทั้งลูกทั้งใบ 1 ใบรักขาว 1 ใบรักซ้อน 1 บดด้วยน้ำฆ้องสามย่าน นำมาพอกรอบหัวฝี

ฝีชื่อมะเร็งตะมอย
มักขึ้นบริเวณแก้มหรือข้างตา ให้เอาใบมะขาม 1 ใบส้มป่อย 1 ใบรักขาว 1 ฆ้องสามย่าน 1 ขมิ้นอ้อย 1 เทียนดำ 1 ดีปลี 1 ยาดำ 1 นำมาบดกับน้ำมะนาว พอกทับหัวฝี

ฝีชื่อเหลี่ยมสมุทร
มักขึ้นที่ริมฝีปาก กำหนด 3 วัน ให้เอาข่า 1 กระเทียม 1 ปูนขาว 1 ขมิ้นอ้อย 1 นำมาบดกับน้ำมะนาว ใช้พอกรอบหัวฝี

ฝีตะมอยคือฝีที่ขึ้นข้างเล็บ แต่ความจริงแล้วสามารถขึ้นได้ในทุกที่ เป็นรูปแบบอย่างหนึ่งของฝี ในที่นี้บอกว่าขึ้นที่กระหม่อม ที่แก้มและข้างตา โบราณจะบอกความรุนแรงของฝีที่ร้ายไว้ เช่น ฝีตะมอยที่กระหม่อม มีกำหนด 3 วันแล้วตาย ฝีเหลี่ยมสมุทร มีกำหนด 3 วันตาย ชนิดที่รักษาให้หายได้ก็จะมีบอกไว้ เช่น มะเร็งดอกบุกขึ้นที่คาง มียาพอกหายแล เป็นต้น

ฝีภายใน(วัณโรค)
ลักษณะวัณโรค อันบังเกิดภายในมีประเภท 10 ประการนั้น เพื่อจตุธาตุและตรีสมุฏฐานอันใดอันหนึ่งซึ่งวิปริต เป็นชาติจรณะ โดยหย่อย โดยพิการก็ดี ระคนกันเข้าแล้วตั้งต่อมขึ้น มีประเภทต่างๆ คือ ฝีปลวก ฝีกุตะณะราย ฝีมานทรวง ฝีธนูทระวาต ฝีภาชร ฝียอดคว่ำ ฝีรวงผึ้ง ฝีมะเร็งทรวง ฝีทรสูตร และฝีธนูทวน ฝีทั้ง 10 ประการ

ในการแพทย์แผนโบราณนั้น คำว่า วัณโรค จะมีความหมายที่กว้างกว่าแผนปัจจุบันที่เรียกว่า ทีบี(Tuberculosis, TB) ในแผนโบราณจะครอบคลุมถึงการติดเชื้อและมะเร็งต่างๆ ด้วย ซึ่งทีบีก็เป็นส่วนหนึ่งของวัณโรคในแผนไทย โรคที่เข้าลักษณะของทีบี ได้แก่ ฝีปลวก ฝีกุตะณะราย ฝีมานทรวง ฝีธนูทระวาต ฝีทรสูตร นอกจากนี้ก็น่าจะเป็นฝีจากเชื้อแบคทีเรีย หรือโปรโตซัวต่างๆ

ที่มา:จากหนังสือวิทยาศาสตร์ในการแพทย์แผนไทย
โดยอาจารย์แพทย์หญิงเพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ
รองอธิบดีกรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก