สตรีทั้งปวงนี้มีครรภ์อันตั้งขึ้นได้ 15 วันก็ดี เดือนหนึ่งก็ดี แสดงกายให้ปรากฏแก่คนทั้งหลาย ให้รู้ว่าตั้งครรภ์ขึ้นแล้ว โดยสังเกตเอ็นผ่านหน้าอกนั้นเขียว หัวนมนั้นคล้ำดำเข้า ตั้งเป็นเม็ดรอบหัวนมนั้น ก็ให้แพทย์พึงรู้ว่าสตรีผู้นั้นมีครรภ์โดยสังเขป หลักการบำรุงครรภ์ที่โบราณให้ไว้เมื่อเกิดความผิดปกติที่พบได้บ่อย ได้จำแนกไว้ตั้งแต่เดือนแรกจนถึงเดือนที่คลอด มักจะใช้พิธีกรรมประกอบก่อนเสมอ จะใช้ยาก็ต่อเมื่ออาการนั้นไม่หายแล้ว พิธีกรรมดังกล่าวมีขั้นตอนดังนี้
|
อายุครรภ์ |
อาการ |
การรักษา |
| 1 เดือน | ไข้รำเพรำพัด คือให้ราก ให้จุก ให้อุทร แลให้แดกขึ้นแดกลงเป็นกำลัง ละเมอเพ้อพกดังผีเข้า | ท่านให้เอาจันทน์หอม ดอกบัวเผื่อน รากบัวหลวง เข้าเหนียวกัญญา สิริยา 4 สิ่งนี้บดทำแท่ง ไว้ละลายน้ำนมโค กินหายแล |
| 2 เดือน | เป็นไข้จับๆ เป็นเวลาทุกวันก็ดี ให้นอนไม่หลับ กินข้าวไม่ได้ ให้เชื่อม ให้มึน ให้เป็นอันใดๆ ก็ดี เว้นวันจับวันก็ดี | เกสรบัวหลวง ดอกจงกลนี หัวแห้วหมู เทียนดำ กระจับบก บดละลายน้ำซาวข้าวกินหาย |
| 3 เดือน | ไข้ให้ลง ให้ราก จุกเสียด แทงหน้าแทงหลัง กินอาหารไม่ได้นอนไม่หลับ | ให้เอายางไข่เน่า ยางมะม่วง กระดอม บดละลายน้ำร้อน กินหาย |
| 4 เดือน | ไข้เพื่อเสมหะให้โทษต่างๆ และเป็นลมให้เหงื่อตก และตกโลหิตก็ดี ถ้าแลประชุมพร้อมทั้ง 4 สิ่งแล้วเมื่อใดเป็นสันนิบาต | เอาโกฐเขมา เกสรบัวหลวง รากขัดมอน ดอกจงกลนี บดด้วยน้ำนมโค กินหาย |
| 5 เดือน | ไข้ให้ลง ให้ราก ให้จุกหน้าจุกหลัง เป็นสิ่งใดๆ | ท่านให้เอาดอกบังเผื่อน ดอกบุนนาค ยางมะม่วง บดละลายน้ำนมโคกินแก้ลงท้อง แลลงโลหิต แก้จุกเสียดหาย |
| 6 เดือน | ไข้เจ็บแข้งเจ็บขา เจ็บหน้าตะโพก แลให้คันทวารอุจจาระปัสสาวะแล้วให้เป็นลมจับเนืองๆ | ท่านให้เอาเม็ดในส้มซ่า เปลือกสะแก จันทน์แดง จันทน์ขาว ดอกจงกลนี เอาเท่ากันบดละลายน้ำนมโค กินหาย |
| 7 เดือน | ไข้ให้เป็นต่างๆ ให้ลง ให้รากโลหิตก็ดี แลให้ร้อนภายใน | ใช้พิธีกรรม |
| 8 เดือน | ไข้ท่านว่ามิพอเป็นไรนัก เพราะว่ากุมารนั้นแก่กล้า จวนจะคลอดอยู่แล้ว ถ้าเป็นไข้ลมเพลมพัดต่างๆ | ให้เอาเม็ดผักกาด รากบัวหลวง ข้าวเหนียวกัญญา บดด้วยน้ำซาวข้าว น้ำท่าก็ได้ กินหาย |
| 9 เดือน | เป็นไข้ก็เป็นแต่ภายนอก เว้นไว้แต่เป็นไข้อหิวาตกโรค ถึงดังนั้นก็ดี ถ้าเป็นฝีเอกแลฝีเอกตัดนั้น กุมารจึงอันตรธานก่อนมารดา | ให้เอารากละหุ่งแดง ยางงิ้ว ขิงสด บดละลายน้ำแรมคืน กินหาย |
| 10 เดือน | ไข้ในอุทรสิ่งใดๆ | ยาชโลมขนานนี้ ท่านให้เอาจันทน์แดง จันทน์ขาว เชือกเขามวกแดง เชือกเขามวกขาว ชะลูด อบเชยเทศ ขอนดอก สน สัก กรักขี แก่นประดู่ เปลือกไข่เน่า เปลือกมะซาง เปลือกสันพร้านางแอ ดอกสัตตบุษย์ ดอกบัวเผื่อน ดอกบัวขม ดอกลินจง ดอกพิกุล ดอกบุนนาค ดอกสารภี ดอกมะลิซ้อน ดอกมะลิลา ยา 23 สิ่งนี้เอาส่วนเท่ากัน ทำเป็นจุณไว้ละลายน้ำดอกมะลิ กินแลชโลม แก้สารพัดโรคในครรภ์รักษาทั้งปวง ตั้งแต่เดือน 1 ไปจนถึง 10 เดือน |
อาจมีอาการไม่สบายได้บ้างในการตั้งครรภ์ปกติ เช่น อาการจุกเสียด เชื่อมมึน นอนไม่หลับ ในเดือน 4 เดือน 8 อาจมีอาการที่ดูหนักคือการตกโลหิต หากท้องแล้วในปัจจุบันต้องพักเพื่อสังเกตการณ์ เนื่องจากอาจมีการแท้งเกิดขึ้นได้ หากครรภ์แก่แล้วต้องระวังเรื่องรกเกาะต่ำ โบราณมักจะประกอบพิธีกรรมเสียก่อนโดยไม่ได้ให้ยารักษาในทันที หากหายได้เองใน 3 วัน ก็แสดงว่าอาการไม่หนัก แต่ถ้าเลยกำหนดแล้วยังไม่หายก็จะให้ยากินต่อไป
ที่มา:จากหนังสือวิทยาศาสตร์ในการแพทย์แผนไทย
โดยอาจารย์แพทย์หญิงเพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ
รองอธิบดีกรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก