ทางเดินของเส้นสุขุมังตามแผนนวดฉบับหลวง รัชกาลที่ 5
เอ็นเส้นหนึ่งชื่อว่า นันทกะหวัด นั้น ออกมาแต่นาภี แล้วไปเกี่ยวเอาปากกระเพาะทวารคูธ ทวารมูตร นั้นแล
ทางเดินของเส้นสุขุมังตามตำราโรคนิทานคำฉันท์ 11
เส้นนี้แล่นออกมา แต่นาภีใต้สูญงาม
ตลอดตรงไม่เข็ดขาม เปนลึงคะชาติมุตมัก
ทางเดินของเส้นสุขุมังสรุปได้ดังนี้
เริ่มจากตำแหน่งใต้สะดือลงมา 2 นิ้วมือ และเยื้องเล็กน้อยไปทางด้านซ้าย แล้วไปยังทวารหนัก
ลมประจำเส้นสุขุมัง(นันทกะหวัด), (กังขุง) และการเกิดโรค
ไม่ระบุชื่อลม เกิดจากการกินอาหารที่มัน อาการมักกำเริบขึ้นในวันอาทิตย์ ทำให้ตึงทวาร ปวดท้องมาก กินอาหารได้น้อย อุจจาระติดขัด
วิธีแก้ลมประจำเส้นสุขุมัง
ให้กดนวดเส้นที่บริเวณท้องน้อยให้เสียวไปถึงทวารจนฝีเย็บเผยออก ทำให้เกิดการเบ่งอุจจาระ ในตำมีกล่าวไว้ว่า ถ้าจะฝึกนวดให้ชำนาญก็ต้องมีอาจารย์คอยจับมือกดถึงจะรู้
ส่วนใหญ่เส้นสุขุมังจะเกี่ยวกับระบบขับถ่ายอุจจาระ ซึ่งอยู่บริเวณทวารหนัก ฝีเย็บ ส่วนอาการที่อาจสืบเนื่องกันแบบอื่นๆ เช่น ประสาทวากัส ควบคุมการอาเจียน สะอึก สะอื้น การทำงานของกระบังลม การหอบเหนื่อย และอาจจะเกี่ยวข้องกับไต หรือหัวใจในกรณีที่มีอาการบวมเกิดขึ้น
เส้นสุขุมังนี้จะกำหนดจุดนวดตามแนวของแผนนวดเดิม ประกอบกับความรู้ทางกายวิภาคศาสตร์บ้าง แต่หมอนวดยังมีประสบการณ์หลากหลายที่ไม่ตรงกัน ในการปฐมพยาบาลขั้นต้นน่าจะมีประโยชน์สำหรับตำแหน่งแก้สะอึก สะอื้น และอาเจียน ในความถูกต้องชัดเจนนั้นจึงควรมีการศึกษากันต่อไป
แนวจุดกดด้านหน้าตามเส้นสุขุมัง
จุดนวด | ตำแหน่งจุดบนร่างกาย |
แก้ไอเพื่อเสมหะ | กึ่งกลางลำคอด้านหน้า |
แก้ลมทำให้หอบ | บริเวณหน้าอกแต่ไม่สามารถระบุตำแหน่งได้ชัดเจน |
แก้ลมให้อาเจียน | บริเวณหน้าอกแต่ไม่สามารถระบุตำแหน่งได้ชัดเจน |
แก้ลมทำให้เหนื่อย | บริเวณหน้าอกแต่ไม่สามารถระบุตำแหน่งได้ชัดเจน |
แก้มือบวม | ใต้กล้ามเนื้อลูกหนู |
แก้ลมสะอึก | บริเวณหน้าท้อง |
แก้ลมทำให้สะอื้น | บริเวณหน้าท้อง |
แก้ลมให้ปวดอุจจาระ | บริเวณหน้าท้อง |
แก้ลมกองอุจจาระธาตุ | บริเวณหน้าท้อง |
แก้อาโปกำเริบ | บริเวณหน้าท้อง |
แก้บวมเข่าเพื่อลม | ตรงท้องน้อย |
แก้ลมเมื่อยเบื้องต่ำ | หน้าต้นขา |
แก้ลมบวมเท้า | บริเวณข้อพับเข่า |
แก้ลมให้ลงท้อง | บริเวณเท้าแต่ไม่สามารถระบุตำแหน่งได้แน่ชัด |
แก้ลมเท้าเย็น | ใต้ตาตุ่มด้านใน |
แก้ลมกองอติสาร | บริเวณเท้าแต่ไม่สามารถระบุตำแหน่งได้แน่ชัด |
แนวจุดกดด้านหลังตามเส้นสุขุมัง
จุดนวด | ตำแหน่งจุดบนร่างกาย |
แก้ลมหายใจคลั่ง | บริเวณแนวข้างกระดูกสันหลังช่วงอก |
แก้ลมให้เหนื่อย | บริเวณแนวข้างกระดูกสันหลังช่วงอก |
แก้ลมให้เรอ | บริเวณแนวข้างกระดูกสันหลังช่วงอก |
แก้ลมสะอึก | บริเวณแนวข้างกระดูกสันหลังช่วงอก |
แก้ลมให้หอบ | บริเวณแนวข้างกระดูกสันหลังช่วงอก |
แก้ราก | บริเวณแนวข้างกระดูกสันหลังช่วงอก |
แก้ลงโลหิต | บริเวณแนวข้างกระดูกสันหลังช่วงอก |
แก้โสภะโรค | ไม่สามารถอธิบายได้ |
แก้มูกเลือด | บริเวณแนวข้างกระดูกสันหลังช่วงเอว |
แก้ปวดเป็นบิด | บริเวณแนวข้างกระดูกสันหลังช่วงเอว |
แก้อุจจาระธาตุพิการ | บริเวณแนวข้างกระดูกสันหลังช่วงเอว |
แก้ลงอติสารโรค | บริเวณแนวข้างกระดูกสันหลังช่วงเอว |
แก้บาทเท้าทั้งสอง | โคนขาด้านใน |
แก้บวมอติสาร | โคนขาด้านใน |
แก้ลมคูถทวารติ่ง | บริเวณขาท่อนล่างแต่ไม่สามารถอธิบายจุดได้แน่ชัด |
แก้ปวดท้องสุขุมัง | บริเวณขาท่อนล่างแต่ไม่สามารถอธิบายจุดได้แน่ชัด |
แก้กระหายน้ำ | บริเวณเท้าแต่ไม่สามารถอธิบายจุดได้แน่ชัด |
แก้ร้อนเกินกำหนด | บริเวณเท้าแต่ไม่สามารถอธิบายจุดได้แน่ชัด |
ที่มา:จากหนังสือวิทยาศาสตร์ในการแพทย์แผนไทย
โดย: ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.มุกดา ตันชัย
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ประจำสาขาวิชาพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช และ
อาจารย์อภิชาต ลิมติยะโยธิน
อาจารย์พิเศษสถานการแพทย์แผนไทยประยุกต์ คณะแพทย์ศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล