พืชผักสวนครัวหลายชนิดใช้เป็นทั้งอาหารและเป็นยารักษาโรคบางชนิด การใช้พืชผักสวนครัวในการรักษาโรคบางอย่างในบ้านเรามีมาตั้งแต่สมัยโบราณ ประเทศข้างเคียง เช่น จีน อินเดีย มาเลเซีย อินโดนีเซีย และเขมร ก็ใช้พืชสวนครัวในทางเป็นยารักษาอาการของโรคบางอย่างมาช้านานแล้ว แม้ว่าการรักษาด้วยยาแผนปัจจุบันจะรวดเร็วได้ผลดีกว่าก็ตาม แต่มีผู้นิยมการรักษาโรคโดยใช้ยาแผนโบราณ
ตัวอย่างพืชผักสวนครัวที่รวบรวมมาได้แก่
ข่า
ใช้เป็นส่วนประกอบของแกงเผ็ด เป็นเครื่องชูรสข้าวต้ม ปลา ต้มกะทิไก่ ลาบ ต้มข่าไก่
คุณค่าทางอาหาร มีฟอสฟอรัส วิตามิน บี วิตามิน ซี ใยอาหาร ฯลฯ
ประโยชน์ทางยา เป็นยาขับลมกินแก้โรคหืดและ โรคหลอด ลมอักเสบ
ใบกระเพรา
ใช้เป็นเครื่องชูรสสำหรับแกงเผ็ดบางชนิด ผัดกับหมู ไก่ กุ้ง เนื้อ
คุณค่าทางอาหาร มีแคลเซียม ฟอสฟอรัส เหล็ก ใยอาหาร ฯลฯ
ประโยชน์ทางยา ใบมีน้ำมันหอมระเหย ซึ่งใช้เป็นยาระงับเชื้อ ไล่แมลง ขับเสมหะ ใบแห้งทำเป็นผงใช้ในรายที่เป็นโรคจมูกอักเสบซึ่งมีกลิ่นเหม็น ใช้เป็นยา
ขับผายลมสำหรับเด็กอ่อน
ใบโหระพา
ใช้เป็นผักจิ้มกะปิคั่ว ปลาเจ่า ปลาร้า หรือรับประทานกับลาบ ขนมจีนน้ำยา นอกจากนี้ก็ใช้โรยแกงเผ็ดเพื่อให้มีกลิ่นหอม
คุณค่าทางอาหาร มีวิตามินเอ เหล็ก แคลเซียม ฯลฯ
ประโยชน์ทางยา ใช้ปรุงตัวยาขับลมในลำไส้
ใบแมงลัก
ใช้ปรุงเป็นผักแกงเลียง โรยใส่ขนมจีนนํ้ายา
คุณค่าทางอาหาร มีวิตามิน เอ เหล็ก ฯลฯ
ประโยชน์ทางยา ใช้ปรุงเป็นยาสำหรับขับลมในลำไส้ แก้ซาง ชัก ในเด็ก
ใบยอ
มีรสค่อนข้างขม ใช้เป็นผักรองห่อหมก หรือ แกงอ่อม
คุณค่าทางอาหาร มีวิตามิน เอ แคลเซียม ไขมัน ไนอะซิน ฯลฯ
ประโยชน์ทางยา ใบใช้อังไฟ พอตายนึ่งปิดแก้เคล็ดยอก เป็น ยาขับลม บำรุงธาตุ
ใบสะระแหน่
ใบใช้เป็นเครื่องชูรสอาหารไทยพวก พล่า ยำ ลาบ ต้มยำ
คุณค่าทางอาหาร มีวิตามิน เอ เหล็ก แคลเซียม ฯลฯ
ประโยชน์ทางยา น้ำที่คั้นจากต้นและ ใบ ใช้ดื่มแก้ปวดท้อง แก้ท้องอืดและ ขับลม
บัวบก
ใบและก้านหั่นเป็นชิ้นเล็กๆ ใช้ยำกับถั่วลิสง ต้นและใบสดๆ รับประทานกับผัดไทย หรือจิ้มน้ำพริก
คุณค่าทางอาหาร มีวิตามิน เอ แคลเซียม ฯลฯ
ประโยชน์ทางยา น้ำคั้นจากต้นใช้รับประทานเป็นยาขับปัสสาวะ น้ำที่ต้มบัวบกใช้ดื่มแก้ช้ำใน
ตะไคร้
เป็นส่วนประกอบของเครื่องแกงเผ็ดหลายชนิด ใช้ใส่ในพล่า และยำชนิดต่างๆ
คุณค่าทางอาหาร มีใยอาหาร แคลเซียม ฟอสฟอรัส เหล็ก วิตามิน เอ วิตามิน บี ฯลฯ
ประโยชน์ทางยา ใช้เป็นยาสำหรับทาแก้ปวด เช่น โรครูมาติซึม อาการปวดตามบั่นเอว ข้อแพลง นอกจากนี้ก็ใช้เป็นยาช่วยย่อยอาหาร เป็นยาขับปัสสาวะ อย่างอ่อน ช่วยขับเหงื่อ แก้ตกขาว อาเจียน และแก้ปวดเกร็ง
มะขาม
มะขามทั่วไปซึ่งมีรสเปรี้ยวใช้แกงส้ม แกงคั่วส้ม ทำน้ำพริก และยำบางชนิด (มะขามสด)
คุณค่าทางอาหาร มีวิตามิน ชี แคลเซียม ฟอสฟอรัส วิตามินบี ฯลฯ
ประโยชน์ทางยา ใบมะขามใช้เป็นยาขับเสมหะแก้ไอ แก้บิด เนื้อมะขามใช้เป็นยาระบาย แก้ท้องผูก