อาทิศรูปประการ 1 หริตรูปประการ 1 มนุษย์รูปประการ 1 มหัศรูปประการ 1 ลักษณะรูป 4 ประการนี้ จะมีกับทารกทั้งหลายที่เกิดมาในโลกนี้
1. ลักษณะอาทิศรูป เมื่ออยู่ในเรือนไฟเขม่าแต่พอประมาณ ซางขึ้นในลิ้นจนปลายลิ้น ครั้นหล่นแล้วแต่ในเรือนไฟนั้นให้ลงอาเจียนก็ดี เสมหะก่อเป็นธาตุให้บังเกิดซาง 2 ประการ อันว่าอาทิศรูปนั้น กระหม่อมลึก เมื่ออยู่ในเรือนไฟซางขึ้นแล้วหลบไป ถ้าจะรักษาร้ายนัก อาทิศรูปนั้นชื่อซางแดงตัวผู้มาเกิด
2. ลักษณะหริตรูป เขม่าขึ้นในทรวงอกจนถึงปลายลิ้นในขณะที่อยู่ในเรือนไฟ ครั้นได้ 5 วันก็ตกลงไปทำท้องให้ลง ให้รากไอก็ดี เป็นประการต่างๆ โลหิตธาตุให้เกิดซาง 2 ประการ ดังนั้น อนึ่งหริตธาตุนั้นให้หวั่นไหว บังเกิดโรคร้ายที่ 1 อันว่าหริตรูปนั้นกระหม่อมเป็นร่อง เมื่อออกไฟแล้วเขม่าขึ้นปลายลิ้นสักหน่อย ซางนั้นชื่อ ซางแดงตัวผู้
3. ลักษณะมนุษย์รูป เมื่ออยู่ในเรือนไฟหาเขม่าตานซางมิได้ ครั้นออกไฟแล้วจึงให้บังเกิดซาง 8 จำพวก มีกำเดาเป็นธาตุ แลซางนั้นตั้งแต่นาภีขึ้นมาเอาหัวอกยอด 1 แต่ซางขึ้นมาเอาคอยอด 1 แต่ลำคอขึ้นมาเอาคางเพดานยอด 1 แต่เพดานขึ้นมาเอากระหม่อมอยู่ในกระหม่อม 3 ยอด อยู่กลางหลัง 3 ยอด อันว่ามนุษย์รูปนั้นชื่อ ซางโจร เมื่อยู่ในครรภ์มารดานั้น ให้มารดาอยากของคาว แลกุมารนั้นเมื่อคลอดจากครรภ์มารดาได้ 3 เดือน 6 เดือนก็ดี จึงกระทำให้ผอมแห้งไปรักษาร้ายนัก อมนุษย์รูปชื่อ ซางโจรมาเกิด อันว่าซาง 8 จำพวกนี้ ก็บังเกิดมีแก่กุมารกุมารีทั้งปวงนั้น
4. ลักษณะมหัศรูป นั้นมีสัณฐานกระหม่อมน้อยห่าง ไส้พอง อัณฑะยาน เมื่ออยู่ในเรือนไฟบ่ห่อนจะมีตานซางแลเขม่า เหตุด้วยกินนมแม่นั้นร้อน ครั้นออกจากเรือนไฟแล้วจึงเป็นเขม่าแลตานซาง ไส้นั้นพองเป็นขดร้องไห้เสียงแหบเป็นเสียงแมว แลท้องขึ้นให้รากออกทางจมูก เมื่อออกจากเรือนไฟแล้วได้ 3 เดือน 6 เดือน มหัศรูปนั้นชื่อ ซางนิลมาเกิด
ปีจอ เทพีปักษี อสุนนทปักษี ขึ้นมา
ปีกุน กาลปักษี อสุนนทปักษี ขึ้นมา
นนทีปักษีซางโจรครีบกรด กาลปักษีซางแดงนิลปัตรมาบังเกิด เทพีปักษีซางไฟประถมกรรม์ อสุนนทปักษี ครีบกรดดาดตะกั่ว
อาการที่เกิดมีลักษณะของปัญหาหลักคือ ท้องเดิน อาเจียน ผอมแห้ง คล้ายอาการขาดอาหาร ขาดพลังงาน หรือมีการติดเชื้อร่วมด้วย อาจเป็นวัณโรค หรือติดเชื้อไวรัสเชื้อแบคทีเรียธรรมดาในระบบทางเดินอาหาร แต่ความผิดปกติของโรคที่ควรนึกถึง ได้แก่ ความผิดปกติของร่างกายเกี่ยวกับกระบวนการแมแทบอลิซึม ทำให้การเจริญเติบโตของเด็กมีปัญหาและทำให้เสียชีวิตลง แต่ยาที่โบราณใช้ได้ระบุว่า หายดีนักแล แสดงว่าคนโบราณได้ช่วยให้เด็กมีชีวิตรอดมาได้ แม้โรคเหล่านี้จะมีอาการหนักสักเพียงใด
ที่มา:จากหนังสือวิทยาศาสตร์ในการแพทย์แผนไทย
โดยอาจารย์แพทย์หญิงเพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ
รองอธิบดีกรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก