การนวดตามเส้นสุขุมัง

ทางเดินของเส้นสุขุมังตามแผนนวดฉบับหลวง รัชกาลที่ 5
เอ็นเส้นหนึ่งชื่อว่า นันทกะหวัด นั้น ออกมาแต่นาภี แล้วไปเกี่ยวเอาปากกระเพาะทวารคูธ ทวารมูตร นั้นแล

ทางเดินของเส้นสุขุมังตามตำราโรคนิทานคำฉันท์ 11
เส้นนี้แล่นออกมา             แต่นาภีใต้สูญงาม
ตลอดตรงไม่เข็ดขาม       เปนลึงคะชาติมุตมัก

ทางเดินของเส้นสุขุมังสรุปได้ดังนี้
เริ่มจากตำแหน่งใต้สะดือลงมา 2 นิ้วมือ และเยื้องเล็กน้อยไปทางด้านซ้าย แล้วไปยังทวารหนัก

ลมประจำเส้นสุขุมัง(นันทกะหวัด), (กังขุง) และการเกิดโรค
ไม่ระบุชื่อลม เกิดจากการกินอาหารที่มัน อาการมักกำเริบขึ้นในวันอาทิตย์ ทำให้ตึงทวาร ปวดท้องมาก กินอาหารได้น้อย อุจจาระติดขัด

วิธีแก้ลมประจำเส้นสุขุมัง
ให้กดนวดเส้นที่บริเวณท้องน้อยให้เสียวไปถึงทวารจนฝีเย็บเผยออก ทำให้เกิดการเบ่งอุจจาระ ในตำมีกล่าวไว้ว่า ถ้าจะฝึกนวดให้ชำนาญก็ต้องมีอาจารย์คอยจับมือกดถึงจะรู้

ส่วนใหญ่เส้นสุขุมังจะเกี่ยวกับระบบขับถ่ายอุจจาระ ซึ่งอยู่บริเวณทวารหนัก ฝีเย็บ ส่วนอาการที่อาจสืบเนื่องกันแบบอื่นๆ เช่น ประสาทวากัส ควบคุมการอาเจียน สะอึก สะอื้น การทำงานของกระบังลม การหอบเหนื่อย และอาจจะเกี่ยวข้องกับไต หรือหัวใจในกรณีที่มีอาการบวมเกิดขึ้น

เส้นสุขุมังนี้จะกำหนดจุดนวดตามแนวของแผนนวดเดิม ประกอบกับความรู้ทางกายวิภาคศาสตร์บ้าง แต่หมอนวดยังมีประสบการณ์หลากหลายที่ไม่ตรงกัน ในการปฐมพยาบาลขั้นต้นน่าจะมีประโยชน์สำหรับตำแหน่งแก้สะอึก สะอื้น และอาเจียน ในความถูกต้องชัดเจนนั้นจึงควรมีการศึกษากันต่อไป

แนวจุดกดด้านหน้าตามเส้นสุขุมัง

แนวจุดกดด้านหลังตามเส้นสุขุมัง

ที่มา:จากหนังสือวิทยาศาสตร์ในการแพทย์แผนไทย
โดย: ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.มุกดา ตันชัย
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ประจำสาขาวิชาพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช และ
อาจารย์อภิชาต ลิมติยะโยธิน
อาจารย์พิเศษสถานการแพทย์แผนไทยประยุกต์ คณะแพทย์ศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล