การนวดตามเส้นสิกขิณี

ทางเดินของเส้นสิกขิณีตามแผนนวดฉบับหลวง รัชกาลที่ 5
เอ็นเส้นหนึ่งชื่อว่า คิชฌะ นั้น ออกแต่นาภี แล่นไปเอาหัวเหน่าลงไปเป็นลำลึงค์ นั้นแล

ทางเดินของเส้นสิกขิณีตามตำราโรคนิทานคำฉันท์ 11
หนึ่งเส้นกังขุงนั้น            แล่นจรจัลจากนาภี
กระหวัดรอบทวานมี       คูตมักคะพนักงาน

ทางเดินของเส้นสิกขิณีสรุปได้ดังนี้
เริ่มต้นจากตำแหน่งใต้สะดือลงมาประมาณ 2 นิ้วมือ และเยื้องไปเล็กน้อยทางด้านขวามือ แล้วผ่านไปยังท้องน้อยและอวัยวะเพศ

ลมประจำเส้นสิกขิณี(สังคินี), (รัตคินี), (สังขิ) และการเกิดโรค
ไม่ระบุชื่อลม เกิดจากการกินอาหารผิดสำแดง เมื่อเกิดการพัดผิดปกติของลมกุจฉิสยาวาต จะทำให้มีอาการลงท้อง ท้องขึ้น ผะอืดผะอมในท้อง เสียดสีข้าง ขัดเบา ปัสสาวะขุ่น ปัสสาวะรุ่มร้อน เจ็บบริเวณหัวเหน่า ถ้าเกิดจากเอ็นขององคชาติร้านหม่นหมองจากลมชื่อ ราทยักษ์ จะทำให้น้ำกามถูกกลั้นไว้ไม่ออกมาเมื่อเวลากำหนัด หรือน้ำกามเกิดเป็นน้ำหนองไหลหรือหนองใน ส่วนในสตรีจะมีปัญญาเกี่ยวกับโลหิต มดลูก เจ็บบริเวณท้องน้อย สีข้าง และเอว

วิธีแก้ลมประจำเส้นสิกขิณี
นวดเส้นดังกล่าวที่ขวางอยู่ให้คลาย แก้สะเอว ตะโพก แล้วค่อยให้รับประทานยา

ส่วนใหญ่เส้นสิกขิณีจะเกี่ยวข้องกับทางเดินปัสสาวะ ระบบขับถ่ายของเสีย ไต ท่อไต กระเพาะปัสสาวะ บริเวณท้องและท้องน้อยจะมีจุดสำคัญอยู่ และมีบ้างที่อกและขา การใช้หลักกายวิภาคศาสตร์ในการวางจุดต่างๆ ที่อยู่ทั้ง 2 ข้างของลำตัว ตามแนวของไต ทางเดินปัสสาวะ กระเพาะปัสสาวะ เป็นต้น แต่จุดนวดที่บริเวณข้อเท้า ที่ใช้แก้ปัสสาวะดำ เหลือง หรือบริเวณอกที่ใช้แก้อาการแสบลำปัสสาวะ หรือแก้ลมอติสารมูตร อาจกำหนดตำแหน่งและอธิบายเหตุผลได้ยาก

แนวจุดกดด้านหน้าตามเส้นสิกขิณี

แนวจุดกดด้านหลังตามเส้นสิกขิณี

ที่มา:จากหนังสือวิทยาศาสตร์ในการแพทย์แผนไทย
โดย: ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.มุกดา ตันชัย
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ประจำสาขาวิชาพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช และ
อาจารย์อภิชาต ลิมติยะโยธิน
อาจารย์พิเศษสถานการแพทย์แผนไทยประยุกต์ คณะแพทย์ศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล