ทางเดินของเส้นทวารีตามแผนนวดฉบับหลวง รัชกาลที่ 5
เอ็นเส้นหนึ่งชื่อ ทวารี นั้น แล่นออกมาแต่นาภี แล้วตลอดลงไปเอาเท้าขวา แล้วกลับขึ้นมาตามแข้ง ผ่านขึ้นไปตามนมขวา แล่นเข้าไปได้คางขวา แล้วแตกออกเป็นรากจักษุขวา นั้นแล
ทางเดินของเส้นทวารีตามตำราโรคนิทานคำฉันท์ 11
แล่นออกแต่นาภี ข้างขวานี้แล่นลงมา
ตามแนวแห่งขาขวา สู่หน้าแข้งจนฝ่าท้าว
ตลอดนิ้วทั้งห้านิ้ว พลิ้วกลับขึ้นตามแข้งเข่า
หน้าขาขึ้นไปเอา ชายโครงสุดจนเต้านม
ขึ้นคางแล่นตลอดเข้า เอาลูกตาโดยนิยม
เปนรากจักษุสม ให้กรอกกลับหลับลืมแล
ทางเดินของเส้นทวารีสรุปได้ดังนี้
เส้นนี้มีตำแหน่งอยู่บริเวณใต้สะดือลงไปประมาณ 3 นิ้วมือ แล่นลงไปบริเวณด้านในของต้นขาขวา ผ่านด้านในหน้าแข้งไปที่ฝ่าเท้า ผ่านบริเวณต้นนิ้วเท้าทั้ง 5 แล้วย้อนขึ้นมาผ่านขอบด้านนอกของฝ่าเท้ามายังหน้าแข้งและต้นขาด้านนอก ไปที่ด้านหน้าของชายโครง ผ่านหัวนมขวา ไปยังใต้คาง และไปสิ้นสุดที่ตาด้านขวา
ลมประจำเส้นทวารี(ทวาคตา), (ทวารจันทร์), (ฆานทวารี) และการเกิดโรค
ลมทิพจักษุ
ทำให้มีอาการปวดที่ตาทั้งสองข้าง หรืออาจเป็นเพียงด้านเดียวที่ด้านขวาในบางครั้ง เรียกว่า ทิพจักษุขวา ทำให้มีอาการปวดที่กระบอกตา รู้สึกวิงเวียน ตามีอาการพร่ามัว ลืมตาไม่ขึ้น
ลมปัตฆาต
มักเกิดขึ้นในวันอังคาร เกิดจากสาเหตุการกินน้ำมะพร้าวอ่อนที่หวานมัน ทำให้มีความพิการเรื้อรังของเส้นทวารี
วิธีแก้ลมประจำเส้นทวารี
ตาจะหายจากอาการพร่ามัวได้ เมื่อนวดที่บริเวณท้อง แล้วไล่ไปตามเส้นทั้งสองที่ต้นคอ
ความเด่นชัดของทั้ง 2 เส้นนี้ ส่วนใหญ่จะเกี่ยวข้องกับตาทั้ง 2 ข้าง และจุดด้านบนที่อยู่ตั้งแต่ต้นคอ และใบหน้า ที่ทางกายวิภาคศาสตร์สามารถอธิบายได้ ที่ยังอธิบายได้ยากจะเป็นที่บริเวณเท้า จุดบริเวณท้องน้อยด้านขวากับบริเวณท้องขาใต้เข่าเป็นจุดที่น่าสนใจ คือทำให้หลับให้ตื่นได้ การวางจุดที่แน่นอนในตำแหน่งนี้ยังไม่พบผู้มีประสบการณ์ที่สามารถทำได้ จึงกำหนดไปตามตำราเดิมก่อน
แนวจุดนวดด้านหน้าตามเส้นทวารี
| จุดนวด | ตำแหน่งจุดบนร่างกาย |
| แก้ลมผิวจักษุแห้ง | แนวเส้นกึ่งกลางหัวลงมาถึงตีนผม |
| แก้จักษุซ้าย | หัวคิ้วข้างซ้าย |
| แก้ลมปะกังมีพิษข้างซ้าย | บริเวณขมับ |
| แก้จักษุขวา | หัวคิ้วข้างขวา |
| แก้ลมแสบจักษุ | แนวเส้นบริเวณข้างต้นคอลงมาถึงไหปลาร้า |
| แก้ลมปวดหว่างคิ้ว | แนวเส้นบริเวณข้างต้นคอลงมาถึงไหปลาร้า |
| แก้ลมเคืองจักษุ | แนวเส้นบริเวณข้างต้นคอลงมาถึงไหปลาร้า |
| แก้ลมปวดหลังจักษุ | แนวเส้นบริเวณข้างต้นคอลงมาถึงไหปลาร้า |
| แก้ลมเขม่นจักษุ | แนวเส้นบริเวณข้างต้นคอลงมาถึงไหปลาร้า |
| แก้ลมจักษุแดง | แนวเส้นบริเวณข้างต้นคอลงมาถึงไหปลาร้า |
| แก้ลมเกิดแต่ตับ | ไม่สามารถอธิบายได้ |
| แก้ลมเกิดแต่ปอด | ไม่สามารถอธิบายได้ |
| แก้ลมอุทรวาตา | บริเวณท้อง |
| แก้จักษุเพื่อเตโช | ไม่สามารถอธิบายได้ |
| แก้ลมมิให้นอนหลับ | เส้นเลือดแดงใหญ่บริเวณท้องน้อย |
| แก้ลมขึ้นจักษุเพื่อกล่อน | ไม่สามารถอธิบายได้ |
| แก้ลมในจักษุเพื่อช้ำ | ไม่สามารถอธิบายได้ |
แนวจุดนวดด้านหลังตามเส้นทวารี
| จุดนวด | ตำแหน่งจุดบนร่างกาย |
| แก้ลมทำให้น้ำจักษุไหล | แนวเส้นข้างฐานกะโหลกขึ้นไปบนศีรษะ |
| แก้ลมเคืองจักษุ | แนวเส้นข้างฐานกะโหลกขึ้นไปบนศีรษะ |
| แก้ลมทำให้แสบจักษุ | แนวเส้นข้างฐานกะโหลกขึ้นไปบนศีรษะ |
| แก้ลมทำให้แสบจักษุ | แนวเส้นข้างฐานกะโหลกขึ้นไปบนศีรษะ |
| แก้ลมทำให้จักษุวิง | แนวเส้นข้างฐานกะโหลกขึ้นไปบนศีรษะ |
| แก้ลมทำให้จักษุเป็นกุ้งยิง | บริเวณขอบปีกสะบักด้านใน |
| แก้ลมจักษุเป็นกุ้งยิง | บริเวณขอบปีกสะบักด้านใน |
| แก้ลมเบื้องต่ำกำเริบ | บริเวณขอบปีกสะบักด้านใน |
| แก้ลมทำให้จักษุพร่า | บริเวณขอบปีกสะบักด้านใน |
| แก้นอนมิหลับ | บริเวณเอวเหนือกระเบนเหน็บ |
| แก้ลมให้นอนหลับ | บริเวณเอวเหนือกระเบนเหน็บ |
| แก้ลมกระทำให้หลับ | ไม่สามารถอธิบายตำแหน่งได้แน่นอน |
| แก้ลมหลับไม่มีสติ | ไม่สามารถอธิบายตำแหน่งได้แน่นอน |
| แก้ลมให้เสียจักษุ | บริเวณเท้าแต่ตำแหน่งที่ชัดเจนไม่สามารถอธิบายได้ |
| แก้ลมทำให้เสียดแทงจักษุ | บริเวณเท้าแต่ตำแหน่งที่ชัดเจนไม่สามารถอธิบายได้ |
| แก้ลมขึ้นจักษุเพื่อกล่อน | บริเวณเท้าแต่ตำแหน่งที่ชัดเจนไม่สามารถอธิบายได้ |
| แก้จักษุเพื่ออันทพฤกษ์ | บริเวณเท้าแต่ตำแหน่งที่ชัดเจนไม่สามารถอธิบายได้ |
ที่มา:จากหนังสือวิทยาศาสตร์ในการแพทย์แผนไทย
โดย: ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.มุกดา ตันชัย
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ประจำสาขาวิชาพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช และ
อาจารย์อภิชาต ลิมติยะโยธิน
อาจารย์พิเศษสถานการแพทย์แผนไทยประยุกต์ คณะแพทย์ศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล